Het is al enige tijd bekend en toch blijft het probleem onderbelicht. Gaan we moeilijke keuzen uit de weg? Het percentage mensen dat in de zorg werkzaam is, is sinds begin jaren zeventig toegenomen van bijna 7 naar ruim 15 procent. Dat zit hem in vergrijzing, maar ook in toenemende behandelmogelijkheden. Als de premies weer omhoog gaan denken we wel even over de hoge kosten, maar dat personeelsprobleem gaat een beetje aan ons voorbij (tenzij je zelf in de zorg werkt). Toch zou iedereen bij deze vragen betrokken moeten worden.
Een jaar geleden (2021) gaf de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) aan dat er wat moet gebeuren om de zorg houdbaar te laten zijn. Nu werkt ongeveer één op de zeven werknemers in de zorg, gaat het zo door dan moet dat over veertig jaar één op de drie werknemers zijn om in de zorgvraag te kunnen voorzien. Tot nu toe zijn de antwoorden: doelmatiger werken, beter betalen (en preventie).
Preventie klinkt altijd goed, maar hoe belangrijk ook: uit financieel oogpunt is preventie niet altijd gunstig. Als rokers stoppen met roken vallen ze niet meer vlak voor hun pensioen dood neer, worden ze misschien dik en leven lang met obesitas en AOW, of worden dement, met alle extra kosten van dien. De accijnsinkomsten vallen weg.
Doelmatiger werken en beter betalen dan om genoeg mensen in de zorg te hebben? Daar zitten ook grenzen aan. Daarom gaf de WRR drie wegen aan die alledrie bewandeld moeten worden.
- Eerste en meest onderschatte weg: Draagvlak scherpen voor scherpe keuzen . Bij elke discussie over een behandeling die niet in het basispakket komt is er een beroepsgroep die met veel bombarie kan aangeven dat het zo niet kan. Maar als we alles vergoeden wat kan, is het onbetaalbaar, zijn mensen niet meer in staat of bereid hun verzekering te betalen en blijft dat enorme personeelstekort opdoemen. Het gaat dus niet om bezuinigen op de zorg, maar om het aanpakken van de groei. Deze weg moet ruimte maken voor 2:
- Politieke keuzen voor toekomst. Wat doen we wel en wat niet? Wanneer is het redelijk om dure geneesmiddelen te vergoeden? Dat is een verschrikkelijk lastige vraag. Maar die komt steeds vaker terug, met de vooruitgang van de wetenschap en de farmaceutische industrie. Die keuzen moeten gemaakt worden.
- Personeel en doelmatigheid en effectiviteit. Stel het personeel in staat goed werk te doen, bijvoorbeeld door die moeilijke keuzen die echt aan de politiek zijn niet bij de zorg te leggen. En kijk naar de effectiviteit van behandelingen. Dat gaat niet alleen op voor de ziekenzorg, maar ook voor ouderenzorg en jeugdzorg.
Vervolgens is het weer weggezakt. Helaas, want het tekort aan personeel voor de zorg verdwijnt niet en de kosten blijven stijgen.
Burgerforum
Er was trouwens al eens een burgerforum over lastige keuzes in de zorg. In het najaar van 2017 werd het Burgerforum ‘Keuzes in de zorg’ georganiseerd. Hierin gingen 24 burgers gedurende drie weekenden met elkaar in gesprek over het maken van deze keuzes: welke zorg willen we met elkaar en voor elkaar betalen? En waarom wel of juist niet? Het doel: betere besluitvorming over de vergoeding van zorg, gebaseerd op de waarden en overwegingen van burgers. De uitkomst was denk ik een uitstekend voorbeeld van de mogelijkheden om met een burgerforum goede discussies te voeren.
Draagvlak voor scherpe keuzen
Hier even een inkijkje in de interessante gedachten. Deelnemers zijn kritisch over het vergoeden van behandelingen alleen voor het verlichten van ongemak dat ‘bij het leven hoort’, bijvoorbeeld cosmetische behandelingen. Ook zijn ze terughoudend wanneer er geen duidelijke medische oorzaak is. Ze vinden het belangrijk dat een behandeling effectief is. Het begrip effectiviteit werd ruim opgevat. Het kan gaan over verbeterde gezondheid, kwaliteit van leven, maar ook of iemand beter functioneert in de maatschappij.
Nog een bijzondere: Ze geven duidelijk aan dat ze ‘liever geen prijskaartje op een mensenleven willen plakken’, maar dat de kosten nu eenmaal moeten worden afgewogen tegen de baten.
In de samenleving heeft het niet geleid tot meer draagvlak, maar deelnemers zijn zich na het Burgerforum meer bewust van de complexiteit van het maken van keuzes in de zorg. Daarnaast zijn ze overtuigd geraakt van de noodzaak om keuzes te maken omdat het beschikbare budget voor zorg beperkt is.
Grootste winst: uit het voorbeeld blijk dat een goede discussie over een moeilijk onderwerp heel goed mogelijk is. Men luistert naar elkaar en het wordt geen welles-niets zoals bij de discussie ooit over kernenergie.
Brede maatschappelijke discussie
Ik zou pleiten voor een brede maatschappelijke discussie over de zorg. Dat zou juist nu het belang van goede zorg gevoeld wordt heel interessant kunnen zijn.
Mijn angst is wel dat de huidige manier van debatteren nog meer welles-nietes met dezelfde mensen gaat worden. En over zeldzame ziekten zijn de discussies al snel erg emotioneel. Mag je dan wel over geld praten?
Maar wat is het alternatief?
Laten we gewoon de kosten stijgen tot er bijna geen geld en zeker geen personeel meer is? Stemmen we op politieke partijen die keuzes naar voren schuiven en niet durven zeggen tegen de achterban dat iets niet kan? Als het gaat om stemmen, gaan mensen makkelijk de moeilijke keuzen uit de weg, laat mensen zelf echt meebeslissen en de verantwoordelijkheid komt terug, zo blijkt bij burgerforums of burgerberaden.
Verantwoordelijkheid nemen is nodig, want het gaat om serieus veel geld. Je kunt niet zeggen: “verlaag de financiele steun aan asielzoekers om de ouderenzorg te kunnen betalen”, of “geen militaire missies in Afrika meer”. Het gaat om onvergelijkbare bedragen. Zo is de totale begroting voor Defensie 12 miljard en die van Volksgezondheid 94 miljard (naast onze eigen kosten voor de ziektekostenverzekering!). Zie hier onder het trendscenario uit 2018.
En dat terwijl de financiële kant nog het best oplosbaar is, maar het personeelsprobleem op een gegeven moment niet meer op te lossen is met meer geld. Dit raakt iedereen.
Waarom krijgen we geen brede maatschappelijke discussie over houdbare en toekomstbestendige zorg??